Heidschnuckenweg: Met de fiets door de Lüneburger Heide

Michael Poliza heeft heel wat gereisd over de wereld. De man reisde naar 190 landen. “Niet alleen de luchthavens, maar echt”, benadrukt hij. Als je twijfelde, hoefde je alleen maar te kijken naar een van de geïllustreerde boeken die de Hamburger produceerde tijdens zijn reizen over de hele wereld. Er zijn fantastische foto’s, veel van hen vanuit vogelperspectief. Als hij het over zijn fotoboeken heeft, omschrijft hij ze graag in gewichten: 15 kilo Afrika van bovenaf, vijf kilo Mallorca van bovenaf, etc. Poliza was acteur, zat als IT-ondernemer in vergaderingen met een zekere Bill Gates en was mede-oprichter van een bioscoopketen. Ondertussen zit de manusje-van-alles het liefst op een e-bike, met een gewicht van naar schatting 30 kilo, ermee door de Lüneburger Heide te cruisen – en in de hoogste tonen door het landschap te razen.

“Voor mij is het de combinatie van grote heidevelden met de jeneverbesstruiken en de berken ertussen. Als de ochtendmist in de nazomer over dit landschap neerdaalt als het bloeit, blaast het me keer op keer weg. Op amper een half uur rijden van Hamburg zit je in een heel andere wereld.” Poliza biedt onder andere zonsopgang en zonsondergang e-bike tochten rond Wilseder Berg en vroeg ons of we mee wilden doen aan een van zijn tours.

Natuurlijk hadden we er zin in. Echter, om niet om vijf uur op te staan, dus onze keuze was snel gemaakt: Sunset in plaats van Sunrise. Dat paste perfect, want we waren toch op een tocht door de Lüneburger Heide: op het pad van de Heidschnuckenweg, misschien wel het mooiste langeafstandswandelpad van Noord-Duitsland. We hadden gedacht: Waar je kunt wandelen, kun je ook met de fiets en hebben een tocht gepland die zo dicht mogelijk langs de Heidschnuckenweg loopt – soms deelden we het pad zelfs met wandelaars. De route loopt van Fischbek bij Hamburg naar de oude woonwijk Celle in de Südheide.

>> Naar onze mening fietsten we over de zes mooiste fietspaden langs de voormalige spoorlijn in de Eifel. Het reisverslag vind je hier.

De heide is het hele jaar door een bezoek waard. Wanneer de heide in augustus en september in bloei staat, is het een droom in paars. Een landschap dat je doet knielen en met een heel bijzonder verhaal. Omdat het een mens is
gecreëerd cultuurlandschap. Al in het neolithicum gevormd, bedekten dichte bossen aanvankelijk de regio, maar het bos werd teruggedrongen door intensieve begrazing en kaalslag. Er ontstonden brede, open gebieden, op wier zand- en voedselarme bodems vooral de weinig veeleisende bremheide zich verspreidde.

Vanaf de middeleeuwen vestigde men zich permanent op de heide en beoefende eeuwenlang de typische heideteelt op de kale landbouwgronden: Heidschnucken fokken, bijenteelt, maar ook intensieve landbouw, waardoor steeds meer heide verdween. Aan het begin van de 20e eeuw werd de waarde van het bijzondere cultuurlandschap steeds meer erkend. In 1909 werd de Vereniging voor Natuurbescherming opgericht en kocht de eerste gebieden rond de Wilseder Berg om de resterende heide te behouden en de geplande bewoning van vakantiewoningen te voorkomen.

Voor mij was de Lüneburger Heide allerminst liefde op het eerste gezicht. Integendeel, lange tijd associeerde ik het met herinneringen aan saaie uitstapjes met tante Gerda en oom Wilfried. Voor mij was het een klassieke “outside-only-pot-region”, nogal benauwd en vroomheid en helemaal niet sexy. Maar dat is veranderd. En niet alleen voor mij. Michael Poliza: “De Lüneburger Heide wordt langzaam ontdekt door de jongere generatie. Er zijn steeds meer geweldige herbergen die eersteklas kwaliteit bieden in een ongedwongen sfeer.”

Met de heidevelden is het echter een van die dingen. Je moet weten waar je ze kunt vinden, anders rijd je voornamelijk door een Noord-Duits landschap dat wordt gekenmerkt door velden en bossen zonder ook maar één exemplaar van de bremheide te zien. En dat is precies de truc van onze fietstocht langs de Heidschnuckenweg. De route voert betrouwbaar door de mooiste heidevelden. De Fischbeker Heide ten zuidwesten van Hamburg kan worden omschreven als een soort “amuse gueule”, voordat het Büsenbachtal in de Nordheide echt de eetlust opwekt.

Van daaruit gaan we verder naar Undeloh, een van de toeristische hotspots van de heide. In het hoogseizoen spugen touringcars elk uur massa’s bezoekers uit, die bij de talrijke kraampjes te dure heidekitsch en heidehoning kopen. Ik heb het niet gecheckt, maar het is goed denkbaar dat er nog steeds “alleen maar potten buiten” in de cafés staan en dat er elektrische dekens in de bussen worden verkocht.

Dus snel verder en neem de Pastor-Bode-Weg richting Wilsede, het hart van het natuurgebied in. Het pad is vernoemd naar de protestantse geestelijke die ooit campagne voerde voor het behoud van dit landschap. Een waarlijk wijs man. Het autovrije Wilsede, een piepklein dorpje aan de voet van de gelijknamige berg, is ook al lang een toeristische hotspot, meer een openluchtmuseum dan een dorp en toch veel sympathieker dan Undeloh. De koetsen ratelen voorbij, in het heemkundemuseum “Dat Ole Hus” kun je herbeleven hoe de Heidjers vroeger leefden en werkten. En in de melkhal staat heerlijke boekweitcake. Het is een beetje zwaar op de buik als we naar Wilseder Berg trappen. Maar het uitzicht vanaf het hoogste punt (169 meter) van de Noord-Duitse Laagvlakte is prachtig, ook al hield de heidebloesem zich niet helemaal aan het schema.

Waar de heide de afgelopen jaren eerder bloeide dan normaal door klimaatverandering, is het dit keer vrij laat. Eén ding vertroebelt de vreugde echter nog meer: er zijn genoeg bruine, verbrande vlekken te zien. Deskundigen vrezen dat een aanzienlijk deel van de planten volledig zal afsterven, vooral op de Lüneburger Heide, die al eeuwenlang kan rekenen op voldoende regen in het voorjaar.

’s Avonds vertrokken we op een sundowner tour met Michael Poliza. In het avondlicht zien Wilseder Berg, Totengrund en Steingrund er nog magischer uit. De Heidschnucken zijn terug in de stal, maar de volgende ochtend krijgen we ze in levende lijve te zien. Eerst horen we alleen het geblaf van de herdershonden, dan een geritsel, en ten slotte zien we de herder met zijn ongeveer 300 heideschapen; 300 van de ongeveer 10.000 die vandaag de dag nog steeds op de heide rondzwerven.

Zo’n 150 jaar geleden hielden heideboeren meer dan een half miljoen van deze dieren. Zowel toen als nu zwerven ze niet over de heide voor het vermaak van toeristen, maar als landschapsbeschermers en als hoeders van dit unieke cultuurlandschap. De snavels eten de groene scheuten van de heideplant op, waarna nieuwe scheuten ontstaan en de plant zo verjongd wordt. Op deze manier wordt de heide kort gehouden en vergalgeert niet. Daarnaast bijten de Schnucken jonge bomen, die zich anders zouden verspreiden en de heideplanten zouden overwoekeren.

Op weg van Oberhaverbeck naar Bispingen zigzaggen we door het gebied om door zoveel mogelijk heide te rijden. Heidschnucken krijgen we maar één keer van een afstandje te zien. Maar omdat het zo groot isHet was leuk om de heide in de avondstemming te ervaren, we doen het de volgende avond weer. Op een bankje aan de rand van de Behringer Heide zit een oudere heer, type oude freak met een lange paardenstaart en een flesje bier naast zich. “Geweldig, hè?” vraagt hij, al is het meer een statement – om meteen op te volgen: “Maar weet je wat nog beter is? Als de mist ’s morgens vroeg over de heide waait en verlicht wordt door de opkomende zon. Je moet het ervaren.” Zeg het, neem een slok bier uit de fles en wijd je weer aan het natuurspektakel.

Even later, als we met een biertje aan de rand van de heide zitten, denken we eraan om de wekker op vijf uur te zetten. Maar dat is brutaal vroeg en zodra we in het hotel zijn, gooien we het plan weer overboord. Het is beter om rustig te ontbijten en net zo comfortabel verder te gaan richting Müden an der Örtze. Het landschap verandert van Bispingen, we rollen vele malen door bos. Eerst over kronkelende paden, later door brede asfaltgangen waarop ooit tanks rolden; Rechts en links van de weg ligt een “no-go area”, een beperkt militair gebied.

Gedurende een periode van meer dan honderd jaar speelde het leger een belangrijke rol in de regio. Inmiddels zijn tal van terreinen verlaten en zijn delen van de voormalige militaire gebieden opnieuw genaturaliseerd. Maar ze bestaan nog steeds, niet alleen herkenbaar aan de verbodsborden, maar ook aan het gebonk dat uit het bos galmt.

De Wietzer Berg bij Müden is nooit een militaire plaats geweest; hier zat de heidedichter Hermann Löns graag en liet zich inspireren. Löns wordt door velen in Noord-Duitsland beschouwd als een soort volksheld. Wel is een kritische en gedifferentieerde benadering van persoonlijkheid en werk aangegeven. Zowel als mens als schrijver had Löns heel andere en soms vreemde facetten.

Hij was een van de eerste natuurbeschermers en eiste zo’n honderd jaar geleden dat de natuurbeschermingsbeweging een macht moest worden die zich verzet tegen de belangen van het kapitaal. Maar de heidedichter, die ook bekend stond om zijn alcoholexcessen, schreef ook zoiets als dit: “We willen voorkomen dat de grote fontein van de volksgezondheid wordt begraven, het heilige bad van de ziel wordt besmet. Omdat we weten dat natuurbehoud synoniem is met raciale bescherming.” En Löns hekelde dat ‘humanisme en internationalisme ons hebben vernietigd’.

Men laat zich raden hoe het kon gebeuren dat de man die in 1914 in de Eerste Wereldoorlog sneuvelde, later door de nazi’s werd overgenomen. Achter Müden volgt de Misselhorner Heide, een laatste heidehoogtepunt, voordat we Celle bereiken. Geen heide wijd en zijd, maar meer vakwerk dan waar dan ook in het noorden van de republiek, een kasteel waar de voorouders van Engelse koningen woonden, en ’s werelds eerste 24-uurs kunstmuseum. Je hoeft de heide echt niet 24 uur te ervaren, ’s nachts is het er natuurlijk zappendus. Maar als Michael Poliza ons via WhatsApp een foto stuurt van de in mist gehulde heide bij zonsopgang, weten we dat we terug moeten komen voor een nieuwe fietstocht: zet de wekker, martel ons bij het krieken van de dag uit bed om dit prachtige natuurspektakel zelf te ervaren.

>>Het reisverslag van onze graveltour in het Zwarte Woud vind je hier.

De route voert dicht langs de Heidschnuckenweg, een van de populairste langeafstandswandelpaden in Duitsland, deels direct eraan. Het doorkruist de Lüneburger Heide over 223 kilometer, van Fischbek, een wijk van Hamburg, naar Celle in de Südheide. Je passeert ongeveer 30 Heideflwaaronder de grootste aaneengesloten heide van Europa rond de Wilseder Berg – een natuurgebied sinds 1922.

De fietsroute loopt voornamelijk over natuurlijke paden weg van het verkeer. Vaak gaat het over grof grind, soms zijn de paden behoorlijk zanderig, de een of de ander zal er tussendoor moeten duwen. Een gravelbike, een e-bike of een robuuste, geveerde trekkingfiets met dikke profielbanden zijn aan te raden. Al met al is hij sportiever dan puur plezierfietsen. Rond de Wilseder Berg is het soms wat steiler. Let daar op: Houd rekening met de wandelaars en wandelaars, die hier duidelijk in de meerderheid zijn. Maar: Fietsen mag overal!

MYBIKE TIP: Heidebloesembarometer: De heide bloeit meestal in augustus en september. Actuele informatie is te vinden in de Heather Blossom Barometer op www.lueneburger-heide.de

De GPS-gegevens Een fietstocht door de Lüneburger Heide vind je in de MYBIKE Collection op komoot of hier voor directe download

Cursus: Het startpunt Fischbek is te bereiken vanaf Hamburg Centraal Station via Harburg met de metronoom en de S3 in ongeveer 45 minuten (S-Bahn station Hamburg-Neugraben). Celle is ook vanuit Hannover in iets minder dan 45 minuten te bereiken met de S7.

Auto: De vakantieregio Lüneburger Heide ten zuiden van Hamburg, ten zuidoosten van Bremen en ten noordoosten van Hannover is qua vervoer zeer goed verbonden. Fischbek is te bereiken via de A7, afrit 32 en op de B73 richting Stade. De Heidschnuckenweg begint aan de Scharlbargweg ten noorden van de Fischbeker Heide. Tijdens het seizoen (15.7.-15.10.) rijdt de gratis Heide-shuttle, die 14 fietsen kan vervoeren, in de vakantieregio. De bus rijdt op vier verschillende ringlijnen.

Informatie en dienstregeling onder “Heide-Shuttle”: www.lueneburger-heide.de of https://naturpark-lueneburger-heide.de

• Oberhaverbeck: Stimbekhof. Prachtig binnenplaats ensemble. Gezellige, individueel ingerichte kamers. Tweepersoonskamer vanaf 146 euro (ontbijt extra). Oberhaverbeck 2, www.stimbekhof.de
• Bispingen: Mooie weduwe. Het historische parochiehuis midden in het dorp is tot in de puntjes gerenoveerd en herbergt nu een café en een hotel met acht kamers. Tweepersoonskamer vanaf ca. 140 euro, Hauptstraße 14, www.schmucke-witwe.de
• Moe: Landhotel Bauernwald. Gelegen tegenover de kerk in het oude gedeelte van het dorp. Gezellige kamers, een prachtige tuin, regionale specialiteiten worden geserveerd in het restaurant. Tweepersoonskamer vanaf ca. 125 euro. Alte Dorfstraße 8, www.landhotel-bauernwald.de
• Celle: Ringhotel Celler Tor. Groot, huiselijk 4-sterrenhotel aan de poorten van de stad. TK vanaf 130 euro, Scheuener Str. 2, www.celler-tor.de

De specialiteit bij uitstek is de Heidschnucke – of het nu gaat om Heidschnuckenbraten, Heidschnuckenragout, Bratwurst of Heidjer Knipp. Er zijn ook heideaardappelen. Het extreem donkere en zeer vetarme vlees lijkt meer op wild dan op lamsvlees. Van oudsher een poor man’s food, tegenwoordig een specialiteit zijn de boekweitgerechten zoals boekweitpannenkoeken en de boekweitcake. Veel gastronomische aanbieders zijn gericht op vegetariërs en veganisten.

Schneverdingen: Hotel Ramster. De Heidschnucken-gerechten van het meermaals bekroonde restaurant zijn op hun best. www.hotel-ramster.de

Celle: Taverna & Trattoria Palio in het adellijke Hotel Fürstenhof. Eersteklas Italiaanse keuken. www.althoffcollection.com

In de zout- en Hanzestad Lüneburg, het oudste middeleeuwse stadhuis in het noorden, trekken de vis- en spieringmarkt op de Ilmenau, het Duitse zoutmuseum en de grootste dichtheid aan pubs in Duitsland bezoekers. In het dorp Wilsede is een bezoek aan het heidemuseum “Dat Ole Huus” de moeite waard. Celle is de thuisbasis van het grootste vakwerkensemble in Noord-Duitsland; het Boman Museum presenteert de geschiedenis van de stad.

• Buchholz: Cycle-Team: www.cycle-team.de
• Schneverdingen: Waterfietsen: www.pedaloshop.de
• Wietzendorf: Wietzendorf Fietsenstalling: www.fahrrad-scheune-wietzendorf.de
• Hermannsburg: Knoop fietsen: https://knoop-fahrraeder.jimdosite.com/
• Celle: Merk fietsen: www.brand-fahrraeder.de

Tour data Heidschnuckenweg:

• Totale lengte: 192 kilometer
• Totaal hoogteverschil: 1100 meter

De afzonderlijke plaatsen langs de route:

1. Fischbek
2. Langenrehm
3. Buchholz
4. Wörme (Büsenbachtal)
5. Händeloh
6. Undeloh
7. Wilsede
8. Niederhaverbeck
9. Schneverdingen
10. BehringenBispingen
11. Wietzendorf
12. Wietzer Berg
13. Müden (Örtze)
14. Lutterloh
15. Misselhorner Heide
16. Eversen
17. Wolthausen
18. Celle

MYBIKE tip: De begeleide e-biketochten rond de Wilseder Berg door Michael Poliza bij zonsopgang of zonsondergang beginnen bij het Stimbekhof in Oberhaverbeck of in Sudermühlen. Het aanbod bestaat uit hoogwaardige Riese & Müller fietsen. www.mp-ebike-adventures.de

• De eerste delen van Fischbek ontbreken, anders is de ADFC streekkaart Lüneburger Heide goed voor de oriëntatie. Schaal: 1:75.000, 9,95 euro (www.fahrrad-buecher-karten.de).
• Hetzelfde geldt voor de bikeline fietskaarten Lüneburger Heide Noord en Zuid. Schaal: 1:75.000, € 6,90 per stuk (www.esterbauer.com).
• Reisgids Lüneburg & Lüneburger Heide, Michael-Müller-Verlag, 18,90 euro (www.michael-mueller-verlag.de).

• www.lueneburger-heide.de
• www.heidschnuckenweg.de

>> Een van onze laatste fietstochten was rond de Chiemsee. Het reisverslag vind je hier.