Mountainbiken als ervaringsgerichte educatie: Fietsen als een ervaring voor het leven

Wanneer kinderen een lange klim onder de knie hebben, kunnen ze leren dat inspanning loont. Als ze hun vrienden motiveren om naar de top te gaan, hebben ze de mogelijkheid om empathie te tonen. Wanneer jonge motorrijders een geschaafde knie mee naar huis nemen, kan dit een les zijn over hun eigen fouten en deze te overwinnen. Als ze eindelijk de hele ronde onder de knie hebben, kunnen kinderen iets leren over hun eigen prestaties. Wanneer ze terugkijken op de tour met hun mederijders en anderen erover vertellen, kunnen ze leren wat het betekent om deel uit te maken van een sociale groep. Vanuit dit oogpunt is een mountainbike een ingenieus educatief speelgoed om belangrijke persoonlijke en sociale vaardigheden te leren. Dus waarom staat fietsen niet op elk curriculum? In werkelijkheid is het niet altijd gemakkelijk om de ervaringen van een mountainbiketocht educatief te gebruiken. We verduidelijken wat er nodig is.

Je kunt meer lezen over mountainbiken en kinderen in FIETS 23/04. In een grote kinderspecial geven we koopadvies, laten we de nieuwste accessoires en de tofste kleding zien. Natuurlijk hebben we ook getest: Wie bouwt de beste mountainbike voor kinderen en welk sleepsysteem is de favoriet van ouders en kinderen?

De sociale wetenschappen zijn het oneens over een precieze definitie van het begrip ervaringsgericht onderwijs. Bovenal is het gebrek aan meetbaarheid in de resultaten van ervaringsgericht onderwijsaanbod en de onmogelijke controle, of reconstrueerbaarheid, van individuele ervaringen problematisch. Tot de belangrijke persoonlijkheden van de vroege wetenschappelijke stichtingen behoren Jean-Jacques Rousseau, David Thoreau en Kurt Hahn. Sinds de jaren 90 hebben onder anderen Heckmair, Michl en Paffrath het discours gevormd. Gemeenschappelijk voor alle theoretische debatten is de aanwijzing van ervaringsgericht onderwijs als een actie- en doelgerichte methode van sociale pedagogiek.

Door de reflectie van gemeenschap en ervaringen in natuurlijke en pedagogisch onontwikkelde ruimtes, is de methode bedoeld om latere middelen op te bouwen voor actie bij kinderen en adolescenten. Fysieke, psychologische en sociale uitdagingen met een eersteklas karakter moeten borderline-ervaringen en dus voorbeeldige leerprocessen mogelijk maken. Ervaringsgericht onderwijs wordt herhaaldelijk bekritiseerd vanwege de instrumentalisering ervan in het jeugdonderwijs in het Derde Rijk en in militaire bootcamps. Ook in Duitsland, in tegenstelling tot de VS, Zwitserland en Engeland, is er daarom nog steeds geen theorieontwikkeling van zijn eigen en vindt ervaringsgericht onderwijs vaak alleen plaats als een op zichzelf staand aanbod van individuele groepen progressieve pedagogen.

Ervaringsgericht onderwijs omvat een veelzijdig spectrum op een gemeenschappelijke conceptuele basis met een sociaal-kritische dimensie. Het richt zich op lichamen, grenzen en natuur in educatief relevante ervaringsprocessen. Aan de ene kant zijn er fundamentele theoretisch-methodologische tekorten voor hen, aan de andere kant worden ze ondersteund door professionaliseringsinspanningen en een zekere populariteit. Momenteel profiteert het meer van zijn symbiotische relatie met risicovolle sociale elementen en ervaringsideologieën dan ooit tevoren. – Jan Timmermann, BIKE vrijwilliger en pedagoog

Zoals de voorbeelden uit situaties van een mountainbiketocht laten zien, bevat de activiteit in principe veel ervaringsgerichte educatieve relevante elementen. Tijdens het fietsen reizen kinderen van A naar B, sporten en instellen technische uitdagingen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld frontaal lesgeven op school is er sprake van een handelingsoriëntatie en een fysiek aspect. Kinderen fietsen meestal in het bos en niet in de eerste plaats om iets te leren, maar om plezier te hebben. Op deze manier verplaats ik ze in natuurlijke en pedagogisch onontwikkelde ruimtes. Fietsen kan uitstekend geïntegreerd worden in de woonomgeving van kinderen, omdat het een van de belangrijkste vervoerswijzen voor jongeren is en veel speelse aspecten bevat. Mentale en fysieke borderline-ervaringen zijn een basisonderdeel van mountainbiken. Maar sociale uitdagingen kunnen zich ook voordoen wanneer kinderen met hun leeftijdsgenoten of volwassenen rijden. Mountainbiken kan adolescenten ondersteunen bij hun identiteitsvorming en hen sociale vaardigheden leren in een pedagogische omgeving, zoals het vermogen om in een team te werken, omgaan met druk om te slagen, eerlijkheid, tolerantie, acceptatie van regels, initiatief, risicocompetentie, kritisch vermogen, leiderschapscompetentie, lichaamservaring, communicatie, sympathie en vertrouwen.

Een fiets is een geschikt instrument om sociaal-pedagogisch belangrijke ervaringen op te doen met betrekking tot lichamelijkheid, omgeving en zelfeffectiviteit met behulp van directe feedback voor zowel groepen als individuen. Vooral in hun componenten communicatie, groepsprocessen, gedragsveranderingen, zelfhulp of empowerment, verantwoordelijkheidsaanvaarding, educatie, verwerving van sociale vaardigheden en het leggen van contacten, kunnen sociaal-educatieve momenten worden waargenomen in fietsprogramma’s. – Jan Timmermann

Als kinderen of jongeren op een fietstocht zijn, staan mensen of de groep meestal centraal. Dit onderscheidt mountainbiken van andere sporten waarbij een sportuitrusting, zoals een voetbal, centraal staat bij de deelnemers. De ervaringen die kinderen in deze sociale setting hebben, vragen om reflectie. Alleen als ervaringen worden weerspiegeld, zijn ze pedagogisch bruikbaar. Anders blijven het meestal willekeurige gebeurtenissen zonder concrete alledaagse relevantie. Als trainers, ouders of opvoeders gebruik willen maken van het ervaringsgerichte educatieve potentieel van fietsen, moeten ze gevoelig zijn voor buitengewone ervaringen en klaar zijn voor reflectie.

Een val is bijvoorbeeld een buitengewone ervaring voor kinderen. Als dit niet samen besproken wordt, kunnen er allerlei negatieve associaties ontstaan voor het getroffen kind. Beter een volwassene helpt dan om de betekenis van de val te classificeren: “Valpartijen gebeuren en overkomen de beste motorrijders. Kom, sta op en we zullen samen zien hoe de val is gebeurd.” Zelfs positieve buitenaardse ervaringen hebben reflectie nodig: “Je hebt deze klim voor het eerst beklommen zonder af te dalen. Dit is echt sterk en betekent dat je steeds beter wordt. Kom, we zullen je vriend aanmoedigen, zodat hij het kan doen.” Sommige positieve ervaringen hebben ook een hint nodig om überhaupt door kinderen opgemerkt te worden: “Wauw, we hebben vandaag 400 meter geklommen. Dat is veel en ik zou het op jouw leeftijd niet hebben kunnen doen.” Om de leerprocessen over te brengen naar het dagelijks leven, moeten ervaringsgerichte opvoeders zich altijd afvragen: Hoe verhoudt deze ervaring zich tot het dagelijks leven van het kind? Wat kan het leren voor school, familie en leven?

>> We hebben hier de juiste apparatuur voor kinderen en jongeren verzameld. <<

>> Lees hier welke kinderzitjes geschikt zijn voor mountainbikes. <<

In ervaringsgericht educatief aanbod met mountainbiken, worden extra alledaagse ervaringen het best weerspiegeld door professionals. Ervaringsgericht onderwijs, sport en bewegen worden alleen verwaarloosd in sociaal-pedagogische opleidingen. Aan de andere kant missen sportopleiders vaak de nodige sociaal-pedagogische vaardigheden. Echte experts zijn zeldzaam. Alleen zij kunnen het ervaringsgerichte educatieve potentieel van vrijetijdsfietsgroepen ten volle benutten. Het is echter de moeite waard voor alle opvoeders en ouders die met kinderen op de fiets zitten om zich bewust te worden van deze mogelijkheden. – Jan Timmermann

Zoals beschreven kunnen fietsaanbiedingen zonder permanente pedagogische reflectie niet worden toegewezen aan ervaringsgericht onderwijs. Ze zijn niettemin pedagogisch waardevol als vrijetijds- en sportactiviteiten, maar laten sociaal-educatief potentieel onbenut. Dit geldt voor de meeste aanbiedingen in sportclubs, vakantiekampen en fietsscholen. Een veel voorkomend kenmerk van deze niet-ervaringsgerichte educatieve aanbiedingen is ook de commercialisering van de ervaring. Daarmee pikken ze in op een zeer actuele maatschappelijke trend, want vandaag wordt alles geprezen als een “ervaring”, “evenement” of “ervaring”. Sociologen spreken zelfs van een ‘belevingssamenleving’ waarin producten en diensten, zoals auto’s, parfums of fietsgroepen, via bijzonder spannende ervaringen op de markt worden gebracht. Achter een mountainbike-aanbod dat adverteert met de “coolste afdalingen”, de “coolste Instagram-foto” of de “totale flow”, is er geen ervaringsgericht educatief concept. De buitengewone ervaringen, die echt kunnen worden gebruikt voor ervaringsgericht onderwijs, kunnen niet worden afgedwongen of gecontroleerd. Een ervaring kan voor ieder kind anders zijn. Ervaringsgerichte opvoeders kunnen alleen het juiste kader creëren tijdens het fietsen, waarin buitenaardse ervaringen waarschijnlijker worden en kunnen worden weerspiegeld.

In zijn ervaringsgerichte pedagogische kritiekfunctie is mountainbikepedagogiek alleen geloofwaardig en effectief zolang ze geen ervaringsgerichte sociale principes en de logica van de toename van de entertainmentindustrie onreflectief overneemt ten koste van haar educatieve filosofische idealen in de loop van haar commercialiseringstendensen en, ondanks economische druk, niet ontaardt in ervaringsgerichte kortetermijneducatie ‘gewoon voor de lol’. – Jan Timmermann